Kootwijkerzand

De Sahara van de Lage Landen

Kootwijkerzand

Natuurreservaat Kootwijkerzand bestaat uit eeuwenoude bossen, prachtige heidegebieden en een uitgestrekte zandvlakte zo ver het oog rijkt. De uitkijktoren van Kootwijkerzand, aan de rand van het gebied, geeft een betoverend mooi uitzicht over het bijna on-Nederlandse landschap van golvende zandduinen. Kinderen kunnen zich hier gemakkelijk uren vermaken in deze enorme zandbak. Volwassenen zullen genieten van de schitterende natuur.

Wandelen in Kootwijkerzand kan dan ook volop. Talloze routes leiden je door het natuurreservaat waar de vogels altijd lijken te fluiten. In de zomer kleurt de zon de heide nóg mooier paars dan bij al is. En wat het gebied nog betoverender maakt: door de wind stuift het zand op en daalt het neer op een andere plek. Kootwijkerzand lijkt dus iedere keer als je er komt weer anders en telkens vormen zich er weer nieuwe zandduinen en golven. Kortom, Kootwijkerzand is een betoverend mooi gebied waar iedere natuurliefhebber zijn hart kan ophalen.

De prachtige natuur van het Kootwijkerzand natuurreservaat

Het natuurreservaat Kootwijkerzand is een gebied op het westelijke deel van de Veluwe. Het stuifgebied is met haar 700 hectare het grootste actieve stuifzandgebied van West-Europa. Deze enorme zandvlakte wordt door sommigen dan ook wel de ‘Sahara van de Lage Landen’ genoemd. Het gebied valt onder Boswachterij Kootwijk dat in totaal circa 3600 hectare beslaat. Behalve om de zandverstuiving staat Kootwijk ook bekend om de schitterende heide, die met name als deze in bloei staat magisch aandoet.

Vele bijzondere planten worden in het Kootwijkerzand natuurreservaat waargenomen, zoals fraai haarmos, open rendiermos, zandzegge en heidespurrie. Maar behalve bijzondere planten kun je in Kootwijkerzand ook bijzondere dieren en vogels spotten. De nachtzwaluw bijvoorbeeld, die af en toe wordt gehoord in dit gebied. Regelmatig worden er ook edelherten gezien in de bossen van het natuurreservaat. Maar ook wilde zwijnen en de ree kunnen je pad kruisen tijdens een wandeling. Zeker als je in de vroege ochtend of in de avondschemering gaat wandelen in Kootwijkerzand. In een afgesloten gebied bij Radio Kootwijk loopt een kudde wisenten rond. Deze kun je alleen bekijken onder begeleiding van een gids van Staatsbosbeheer.

Ontstaan van Kootwijkerzand

Er zijn vele archeologische vondsten ontdekt op het Kootwijkerzand. Door deze vondsten heeft men ontdekt dat in het jaar 2500 voor Christus er al mensen in dit gebied woonden. Zo zijn er resten van enkele aardenwerken potten gevonden in de omgeving, evenals vurenstenen pijlpunten uit omstreeks 1700 voor Christus. In het jaar 200 na Christus lijken de eerste mensen zich te zijn gaan vestigen in Kootwijkerzand. Naar alle waarschijnlijkheid zijn rond deze tijd de eerste boerderijen gebouwd in het gebied. Pas vele jaren later, in het jaar 700 na Christus, ontstond er een klein dorp. Archeologen hebben in de jaren ’70 restanten ontdekt van vijf nederzettingen in het gebied. Ze vonden onder andere sporen van akkers, omheiningen, boerderijen en een ven.

Op het moment dat de eerste mensen zich er gingen vestigen zag het gebied er nog niet zo uit zoals we het nu kennen. Het stuifzandgebied ontstond namelijk pas later. In de middeleeuwen werd er in het gebied namelijk ijzeroer verzameld en verwerkt. Bomen werden massaal gekapt voor de productie van onder andere houtskool. Door deze massale bomenkap kwam de zandbodem tevoorschijn. De grote open zandvlaktes gingen verstuiven door weersinvloeden. Dit gebeurden zelfs op zulke grote schaal dat het dorp Kootwijkerzand volledig onder het zand verdween. Dit gebeurde omstreeks 1100 na Christus. Mensen woonden er toen naar alle waarschijnlijkheid niet meer in het dorp.

Ergens in de tiende eeuw is het ven nabij de vestigingen droog komen te staan. Waarschijnlijk omdat er steeds meer zand door de zandverstuivingen in het ven terecht kwam. Dit ven diende als waterbron voor de inwoners. Door het droog komen te staan van het ven verslechterde de leefomstandigheden en de mensen trokken weg uit het dorp. Uiteindelijk is het verlaten dorp onder het zand verdwenen. Resten van onder andere boerderijen zijn later tijdens archeologische opgravingen gevonden.

“Het zandgebied Kootwijkerzand is ontstaan door de massale boskap in de vroege middeleeuwen, wat tevens de ondergang betekende van het gelijknamige dorp.“

Zandverstuiving Kootwijk

De wind zorgt voor een alsmaar veranderend landschap van het Kootwijkerzand. Door de wind ontstaat er een zandverstuiving en de losse zand waait op om elders neer te dalen. Zo ontstaan er zandduinen en een golvend zandlandschap in het gebied. In het uitgestrekte zandgebied staan her en der vliegdennen. De vliegden is een grove den, maar als ze op een zandverstuiving groeien, wordt deze grove den een vliegden genoemd. De zaden van de vliegden worden door de wind meegevoerd en belanden veelvuldig in het mulle zand. Om deze reden wordt deze boom een vliegden genoemd.

De ietwat vreemde vorm van de vliegden is ook door toedoen van de (stevige) wind op de zandvlaktes. De zandverstuiving van Kootwijk zorgt dan ook voor een uniek landschap om heerlijk doorheen te struinen. Zo’n zandverstuiving als in Kootwijk is zeer bijzonder en we kunnen het dan ook iedereen van harte aanraden om dit gebied te bezoeken en rond te dwalen over de zandvlaktes. De zandverstuiving van Kootwijk is met name geliefd bij gezinnen en de echte avonturiers die niet bang zijn om van de gebaande paden af te wijken.

Wandelen in Kootwijkerzand

Je kunt heerlijk wandelen in Kootwijkerzand en haar prachtige bosrijke omgeving. Er zijn dan ook een aantal mooie wandelroutes uitgezet over goed begaanbare paden. De meeste wandelingen worden aangeven door middel van paaltjes naast de wandelpaden. Van brede zandpaden tot prachtige kronkelende bospaadjes, in Kootwijkerzand vind je het allemaal. Ook met kinderen kun je er prachtige wandelingen maken. Zo is er een korte route van drie kilometer van Staatsbosbeheer genaamd ‘Wandelroute Kootwijkerzand‘. Deze wandelroute is erg geschikt om met kinderen te lopen. De kinderen zullen wandelen in Kootwijkerzand gegarandeerd prachtig vinden. De grote zandvlakte is namelijk één grote zandbak waar je urenlang plezier kunt hebben.

In Kootwijkerzand wandelen dwars over de zandoppervlaktes

Wil je dwars door de zandvlaktes van het Kootwijkerzand wandelen? Dat is zeker mogelijk! Je kunt eindeloos dwalen over de zandoppervlaktes en naar hartenlust struinen door de zandheuvels. Kinderen zullen zich hier volop vermaken al rennend en rollend door de losse zand. Op de zandvlakte zelf zijn geen wandelpaden, dus je zult zelf een weg moeten vinden. Wil je het echt spannend maken? Ga dan op een mistige ochtend naar het Kootwijkerzand om te wandelen. Het voelt nóg mysterieuzer aan en door de mist en het gebrek aan paden op de zandvlaktes kun je je oriëntatie kwijtraken. In de verte zie je het silhouet van een edelhert verschijnen. Een spannende wandeling! Gelukkig blijft het Nederland en écht verdwalen zul je dan ook niet snel. Zodra de mist optrekt zul je al snel je weg weer terugvinden.

Ga je in Kootwijkerzand wandelen, dan is het bijna onmogelijk om niet langs de uitkijktoren van Kootwijkerzand te komen. Vrijwel iedere route start hier of leidt je langs de ‘Zandloper’.

Uitkijktoren Kootwijkerzand

In de verte zie je hem al opduiken: de uitkijktoren van Kootwijkerzand. Een indrukwekkende verschijning in kleuren die prachtig afsteken tegen de groene bomen en het gele zand. In 1999 werd de eerste uitkijktoren in Kootwijkerzand gebouwd. Deze uitkijktoren was 8 meter hoog. Maar doordat hij van hout was gemaakt, viel deze een aantal jaren later helaas ten prooi aan houtrot. Gelukkig was het besef er dat deze plek absoluut niet zonder uitkijktoren kan. Onder andere door middel van een crowdfundingactie werd er een nieuwe uitkijktoren in Kootwijkerzand gebouwd. Ditmaal van staal.

De crowdfunding leverde echter meer geld op dan gehoopt en daarmee kon de uitkijktoren een stuk hoger gebouwd worden dan de oorspronkelijke versie. De nieuwe uitkijktoren van Kootwijkerzand werd in 2017 gebouwd door genisten van de Koninklijke Landmacht en is maar liefst 13,5 meter hoog en geeft een adembenemend mooi uitzicht over de zandvlaktes.

De Zandloper

De Kootwijkerzand uitkijktoren wordt ook wel de ‘Zandloper’ genoemd. En bij het zien snap je wel waarom. De roestbruine kleur van de toren steekt prachtig af tegen de omgeving van zand en groene bomen. Een prachtige toren op een bijzondere en unieke plek. Je vindt de uitkijktoren van Kootwijkerzand aan de rand van het natuurreservaat.

Bovenop de toren kun je genieten van een schitterend uitzicht over de zandverstuiving. Bij helder weer kun je zelfs in de verte het oude gebouw van Radio Kootwijk zien liggen. De uitkijktoren van Kootwijkerzand is vrij toegankelijk tussen zonsopkomst en zonsondergang.

Geen zin om een (lange) wandeling te maken in dit gebied, maar wil je wel genieten van het werkelijk prachtige uitzicht vanaf de uitkijktoren over Kootwijkerzand? Geen zorgen, de Zandloper is gemakkelijk vanaf de parkeerplaats te bereiken.

“Bovenop de toren kun je genieten van een schitterend uitzicht over de zandverstuiving. Bij helder weer kun je zelfs in de verte het oude gebouw van Radio Kootwijk zien liggen.”

Radio Kootwijk

Midden in het natuurreservaat ligt het monumentale Radio Kootwijk. Dit imposante gebouw doet er mysterieus aan ten midden van de lege zandvlakte. Het bijna spookachtige gebouw werd in de jaren ’20 van de vorige eeuw als zendstation gebouwd. Radio Kootwijk werd gebouwd om radiocontact te leggen met overzeese Nederlandse koloniën en met name met het toenmalige Nederlands-Indië.

Het hoofdgebouw van Radio Kootwijk is ontworpen door architect Julius Luthmann (1890-1973). Langzaam ontstond er door de jaren heen het dorp Radio Kootwijk. Gebouwen rezen op en wegen werden aangelegd. Eind jaren ’20 woonden er zo’n 200 mensen in het dorp. De gehele realisatie duurde van 1918 tot 1965. Er werden twee pomphuisjes gebouwd, een watertoren en transformatiehuisjes. Daarnaast werden er huizen en kantoren gebouwd, maar ook opslagplaatsen, werkplaatsen en een hotel.

Radio Kootwijk door de jaren heen

In 1918 werd gestart met de bouw van Radio Kootwijk. Langzaamaan ontstonden er gebouwen en woningen en vormden zich er een (klein) dorp. In 1923 nam de PTT het zendstation in gebruik voor de lange golf, wat voor die tijd een technisch hoogstandje was. Maar al snel daarna werd overgestapt op zenden via de korte golf. Met de woorden “Hallo Bandoeng, hoort u mij?” opende Koningin Emma in 1929 de radiotelefoondienst. Via grote postkantoren in Nederland kon men vanaf dit moment bellen met Nederlands-Indië. Al snel daarna volgden ook radiotelefoondiensten naar andere continenten.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog namen de Duitsers Radio Kootwijk in beslag en gebruikten ze het radiostation voornamelijk om contact te leggen met onderzeeboten. In de jaren ’70 van de vorige eeuw maakte de satellietverbinding een opmars en dat maakte de radiotelefoondienst overbodig. Toch werd Radio Kootwijk nog vele jaren gebruikt voor lucht- en scheepsvaartverkeer.

Eind 1998 kwam er definitief een einde aan Radio Kootwijk en in 2009 werd het overgedragen aan Staatsbosbeer. Tegenwoordig is het gebouw van Radio Kootwijk een evenementenlocatie. Staatsbosbeheer organiseert regelmatig rondleidingen door het imposante gebouw waarbij een gids je alles vertelt over fascinerende geschiedenis van Radio Kootwijk, maar ook over de architectuur, techniek en het dorp Radio Kootwijk.

“Met de woorden “Hallo Bandoeng, hoort u mij?” opende Koningin Emma in 1929 de radiotelefoondienst. “

Kootwijkerzand parkeren

Parkeren bij Kootwijkerzand kan nog wel eens voor problemen zorgen. Niet per se vanwege een gebrek aan parkeerplaatsen, maar omdat Google Maps (en sommige navigatiesystemen) je niet naar de juiste plek wijzen.

De beste plek om bij Kootwijkerzand te parkeren is op de parkeerplaats nabij de uitkijktoren. Echter typ je bij Google ‘Kootwijkerzand parkeren’ in, dan stuurt hij je naar de Noorderheideweg. Dit is niet de plek om te parkeren als je dit gebied wilt bezoeken. Sterker nog, deze weg is afgesloten voor doorgaand verkeer.

Vanaf Kootwijk dien je de Heetweg te volgen richting Kootwijkerbroek. Blijf deze weg volgen tot bij de oranje borden van Staatsbosbeheer (op deze borden staat onder andere ‘Parkeerplaats Houtvester van ‘t Hoffweg’ en ‘Uitkijktoren Kootwijkerzand’. De Heetweg gaat verder in een flauwe bocht, maar voor de parkeerplaats dien je hier links af te slaan naar de Houtvester van het Hoffweg. Blijf deze weg al slingert door het bos volgen en je komt uit bij de parkeerplaats. Dit is de beste plek om te parkeren vlakbij de Kootwijkerzand uitkijktoren en de startlocatie van vele wandelingen door het gebied.

Kootwijkerzand is een schitterend natuurgebied in Nederland. Talloze bijzondere dieren kunnen hier je pad kruizen. Maar ook Landgoed Tongeren is zo’n beeldschone plek waar je de natuur nog op haar mooist ervaart. Wil je meer te weten komen over de dieren en vogels in Nederland? Lees dan onze andere verhalen op Wolfspoot. Het verhaal van de wolf bijvoorbeeld, die zich steeds vaker laat zien in de Veluwe. Of het verhaal goudvink met zijn prachtige gekleurde borst. Of wat dacht je van de koolmees? Kom alles te weten over dit vogeltje dat je wellicht veelvuldig in je tuin tegenkomt.

Wolfspoot

ONTDEK DE PRACHTIGE NEDERLANDE NATUUR