De kraanvogel

Grus grus

Het verhaal van de kraanvogel

Eeuwenlang hebben we hem moeten missen als broedvogel in Nederland, maar nu is hij terug: de kraanvogel. En dat is voor iedere natuurbeschermer- en liefhebber erg mooi nieuws. In het natuurgebied Fochteloërveen, op de grens van Friesland en Drenthe, werd in 2001 voor het eerst in ruim 300 jaar broedende kraanvogels waargenomen. Bijna 20 jaar later zijn er 35 broedparen geteld. Tot die tijd kende we de kraanvogel alleen nog maar als trekvogel. In het voor- en najaar trokken ze met honderden tegelijk over ons land. Nog altijd doen ze dit. En iedereen die wel eens een groep overtrekkende kraanvogels heeft mogen aanschouwen, zal gegarandeerd onder de inruk zijn geweest. De kraanvogel wordt ook wel de Europese of de Euraziatische kraanvogel genoemd. Hij komt uit de familie van de kraanvogels (gruidae) en de orde van de kraanvogelachtigen. Zijn verschijning is indrukwekkend. Hij is namelijk één van de grootste vogels die wij in Nederland kennen. Zij paringsdans is misschien nog wel het indrukwekkendste van allemaal en is prachtig om te aanschouwen. Deze elegante vogel heeft dan ook in veel culturen al eeuwenlang een bijzondere status. In China wordt de kraanvogel gezien als boodschapper van wijsheid. En in het Christendom wordt hij gezien als symbool voor de waakzaamheid. Maar ook in onder andere de Islam en de Griekse Oudheid speelt de kraanvogel een bijzondere rol. Een prachtig wezen dat vol met verrassingen zit. Lees meer over de kraanvogel op onze website.

De kenmerken van de kraanvogel

De kraanvogel is een zeer grote vogel. Hij is zelfs groter dan de ooievaar. Kraanvogels worden ongeveer 95 tot 120 meter lang en hebben een spanwijdte van maar liefst 1,80 tot 2,20 meter. Een schitterend aanzicht al je hem door de lucht ziet vliegen! Mannetjes zijn iets groter en zwaarder dan de vrouwtjes. Het lijf van de kraanvogel is licht blauw/grijs van kleur met op de rug een soort roestkleurige vlekken. Zijn kop en hals zijn wit en zwart. De achterkant van kop is wit en zijn keel en bovenkant van zijn kop zijn zwart. Bovenop zijn kop heeft hij een opvallende rode plek. Dit zijn geen rode veren, maar is een kale plek. Het rode dat je kunt zien is dus zijn huid. De jongen van de kraanvogel zijn overwegend bruin van kleur. De zwarte poten van de kraanvogel zijn lang, evenals hun nek. Ze vliegen zeer elegant met trage klappen van de vleugels, een uitgestoken nek en uitgestoken poten. Hun vleugels zijn gedeeltelijk zwart met veel veren. Hun staart is bijzonder. Ze hebben namelijk een zeer volle staart dat dat denken aan de staart van een struisvogel. Een volwassen kraanvogel weegt tussen de 3 en 6 kilo. Gemiddeld worden ze 17 jaar oud, maar onder goede leefomstandigheden kunnen ze een stuk ouder worden.

Een keer in de twee jaar krijgt de kraanvogel een nieuw verenkleed. Met andere woorden, hij komt dan in de rui. Zij veren vallen dan uit en nieuwe veren beginnen te groeien. Tijdens de periode van de rui, die zes weken in beslag neemt, kan de kraanvogel niet vliegen.

Ondanks hun grote omvang vallen ze nauwelijks op. De kraanvogels houden namelijk van rust en verschuilen zich in moerasgebieden. Ze altijd waakzaam op verstoringen. Tijdens hun vlucht vallen ze juist wel op. Met een luid trompetterend achtig geluid kunnen ze wel met honderden tegelijk overvliegen. Dit luide geluid maken ze vooral tijde het opstijgen en het landen, maar ook tijdens het vliegen kunnen ze luidruchtig aanwezig zijn. Kijk dan ook zeker omhoog als je dit ietwat vreemde geluid in de lucht hoort en aanschouw de prachtige vlucht van de kraanvogel.

De vlucht van de kraanvogel

Van eind oktober tot in december vliegen kraanvogels massaal over ons land. De kraanvogels vliegen altijd vrijwel dezelfde route, ieder jaar opnieuw. In Europa zijn er drie routes bekend die de kraanvogels vliegen. Eén van die routes komt over het oosten en zuiden van Nederland. We nemen je mee op deze vluchtroute van de kraanvogel.

Van Scandinavië via Nederland naar Spanje

Deze kraanvogels komen vanuit Scandinavië en vliegen naar warmere oorden om te overwinteren. Voor ze aan hun trektocht beginnen verzamelen de kraanvogels zich in grote groepen. Meestal bij meren in het zuiden van Zweden. Vervolgens begint de indrukwekkende vlucht van de kraanvogel. Ze kunnen met wel tienduizenden tegelijk overvliegen. Vanuit Zweden vliegen ze naar Duitsland. Het Duitse eiland Rügen is een vaste en bekende rustplaats van de vogels. Hier zoeken ze naar voedsel en rusten ze even uit. Tijdens de trektochten eet de kraanvogel voornamelijk plantaardig eten als maïs en granen. Akkerbouwgebieden zijn dan ook geliefde rustplekken voor de vogels. Vervolgens vliegen ze verder over Duitsland en trekken over het oosten en zuiden van Nederland. Ze stoppen niet in ons land maar vliegen massaal over. Dit is een prachtig gezicht en je mag van zeer veel geluk spreken als je dit tafereel mag aanschouwen. Via België vliegen ze verder naar Frankrijk. Ook hier hebben ze een aantal bekende rustplekken, zoals in de Semoisvallei. Hun vlucht gaat verder naar de Champagnestreek in Frankrijk. Hier worden wel eens 80.000 kraanvogels bij elkaar waargenomen. Voor sommige kraanvogels is de Champagnestreek het eindpunt van hun reis en de plek waar ze de rest van de winter zullen verblijven. Maar anderen vliegen liever nog wat verder zuidelijker. Extremadura, een schitterend gebied in Spanje, is een plek waar de meeste kraanvogels overwinteren. Toch heb je nog altijd een aantal die het liever nóg warmer hebben. Zij laten de rest achter in Spanje en vliegen verder naar Marokko. Rond eind februari tot begin maart begint de kraanvogel aan de terugvlucht naar hun broedgebied Scandinavië. Ze vliegen ongeveer dezelfde route terug naar vaak hetzelfde broedgebied als waar ze eerder verbleven. Deze terugvlucht gaat een stuk sneller dan de heenreis. Dit komt omdat ze een goede plek willen bemachtigen voor het broedseizoen. Wie er het eerste is, heeft de beste plekken om uit te kiezen.

Kraanvogels spotten op rustplekken

We kunnen het niet vaak genoeg benoemen, het aanschouwen van de vlucht van de kraanvogel is spectaculair en zeer mooi om te zien. Tijdens hun vlucht heeft de kraanvogel dus een aantal bekende plekken waar ze massaal uitrusten. Hier kun je tientallen duizenden kraanvogels bij elkaar zien, wat een prachtig aanzicht geeft. Op een aantal rustplekken worden de vogels bijgevoerd door natuurbeheerders. Ook worden er afspraken gemaakt met landbouwers waarvan de grond door de kraanvogels wordt gebruikt om te rusten. Ze wordt er afgesproken om de oogstresten te laten liggen zodat de kraanvogel dit al voedsel kan gebruiken. Daarnaast wordt er afgesproken om het land rond de tijd dat de kraanvogel zal neerstrijken niet te bewerken om zo de rust te bewaren. Natuurlijk trekt dit bijzondere tafereel ontzettend veel mensen die graag de kraanvogels willen bewonderen. Toeristen worden zo veel mogelijk op afstand gehouden om de vogels hun rust te geven. Op sommige plekken observatietorens en tribunes geplaatst zodat mensen op gepaste afstand van dit wonderlijke tafereel kunnen genieten.

“Met een luid trompetterend achtig geluid kunnen ze wel met honderden tegelijk overvliegen. Kijk dan zeker omhoog als je dit ietwat vreemde geluid in de lucht hoort en aanschouw de prachtige vlucht van de kraanvogel.“

Leefgebied

De kraanvogel komt vrijwel overal ter wereld voor. Zoals je zojuist hebt kunnen lezen trekken de kraanvogels uit koude landen in het najaar naar warmere oorden. Niet alle kraanvogels zijn trekvogels. Kraanvogels die in warme gebieden leven, blijven het hele jaar door op dezelfde plek. De kraanvogel zoekt elkaar ook op en leven vaak in grote groepen. Ze hebben een voorkeur voor natte gebieden zoals moerasgebieden en hoogveengebieden.

We benoemden het al eerder, eeuwenlang heeft de kraanvogel ons land overgeslagen en werd hij alleen overvliegend waargenomen. Zo’n 300 jaar geleden werd voor het laatst broedende kraanvogels in Nederland gezien. Alleen in afgelegen hoogveengebieden wilde de kraanvogels toentertijd nog wel eens broeden. Helaas heeft hij daarna ons land verlaten en mochten wij hem alleen nog al luid overtrekkend aanschouwen. Maar mede dankzij een uitbreiding van een broedgebied van de kraanvogels in Duitsland, zijn ze ook weer langzaam in opkomst in Nederland. In het Fochteloërveen werd in 2001 voor het eerst in zo’n 300 jaar drie paren van broedende kraanvogels gezien. Natuurbeheerders hebben er alles aangedaan om het gebied zo aantrekkelijk mogelijk in te richten voor de vogels in de hoop dat er meer broedende paren zouden komen. Eén van de drie broedende paren kreeg in 2001 een jong. Langzaam, maar gestaag, worden er meer kraanvogels waargenomen. De kraanvogel is zeer gevoelig voor verstoring en dat maakt het moeilijk om er in Nederland veel aan te trekken. De alsmaar uitbreidende infrastructuur en de drukte in bosgebieden is iets dat de kraanvogel weghoudt. Maar gelukkig vinden er vooralsnog ieder jaar meer kraanvogels een broedplek in ons land. Zo’n 20 jaar na de eerste broedparen werden er in 2019 35 paren geteld. Ook in België en het Verenigd Koninkrijk lijkt de kraanvogels na een afwezigheid van respectievelijk 200 en 400 jaar zijn weg terug te vinden en worden ook hier weer broedpaartjes waargenomen.

Het leven van een kraanvogel

Rond eind februari tot begin maart, als de vogels zijn teruggekeerd van hun overwinterplaats, begint het spel van het verleiden. En dit kan de kraanvogel als geen ander. Heeft het mannetje een vrouwtje gezien waarmee hij wil paren? Dan begint het spectaculaire tafereel. Het mannetje probeert met een indrukwekkende paringsdans het hart van een vrouwtje te veroveren. Vrijwel vanuit het niets begint het mannetje zijn prachtige dans. Luid roepend slaat hij zijn vleugels uit en draait in het rond. Ineens staat hij stil en wacht de reactie van het vrouwtje af. Is het vrouwtje onder de indruk van zijn bewegingen? Dan gaat de balts verder op een nog indrukwekkendere manier. Luid roepend draaien ze om elkaar heen, strekken hun vleugels en maken prachtige pirouettes. Af en toe maken ze schitterende sprongen van wel enkele meters hoog. Eenmaal een partner gevonden, dan blijven de kraanvogels voor de rest van hun leven bij elkaar. Toch blijven ze ieder jaar hun paringsdans uitoefenen. Een mooie versterking van hun toch al krachtige band.

Samen gaan de kraanvogels op zoek naar een geschikte broedplaats. Het moet een plek zijn waar ze niet gestoord worden en voldoende rust vinden. Natte gebieden als moerasgebied is de ideale plek voor ze. Een nest wordt dan ook meestal gebouwd op een soort klein eilandje omringd door ondiep water. De ene kraanvogel is tevreden met een klein nest, terwijl de andere kraanvogel niet met minder genoegen neem dat een prachtig groot nest. Het nest wordt gebouwd met bladeren, takjes en twijgjes.

De geboorte van de jongen

Vanaf april worden de eieren gelegd. De kraanvogel heeft één legsel per jaar bestaande uit één of hooguit twee eieren. Het mannetje en het vrouwtje nemen beiden de taak van het broeden op zich. Om beurten gaat de een broeden en de ander gaat op zoek naar voedsel. Na een maand broeden komen de eieren uit en kruipen de jonge kraanvogels uit het ei. In de biologie worden er twee termen gebruikt om de ontwikkeling van jongen van dieren te onderscheiden. Deze termen zijn nestvlieder en nestblijver. De kraanvogel is een zogenaamde nestvlieder. Dit wilt zeggen dat de jongen van de kraanvogel al vrij snel na de geboorte het nest verlaten op eigen kracht. Dit gebeurt nog vóór de jongen kunnen vliegen. Het feit dat de kraanvogel maar 1 of 2 jongen krijgt, is een kenmerk van een nestvlieder. De ouders hoeven maar weinig jongen op sleeptouw te nemen en weg van het nest te dragen. Het jong verlaat dus al meteen na de geboorte het nest. De ouders verstoppen hem vervolgens tussen de dichte begroeiing. Dit geeft roofdieren als de vos zo min mogelijk de kans om de jongen te grijpen. De ouders blijven het jong op dit moment nog voeden. Dit blijven ze doen tot de tijd dat het jong kan vliegen en zelf op zoek kan gaan naar voedsel. Beide ouders gaan op zoek naar voedsel voor de jongen. Dit voedsel bestaat uit kleine insecten. De eerste paar dagen na de geboorte, en dus nadat ze het nest hebben verlaten, blijven de kraanvogels dicht in de buurt van het nest. Naarmate de jongen ouder worden, hoe verder weg het gezin van het nest gaat. Na zo’n 9 à 10 weken worden de vleugels uitgeslagen en maken de jongen hun eerste korte vluchten. Na 11 à 12 weken volgen alsmaar langere vluchten. In het najaar zijn ze klaar voor de lange vluchten naar het zuiden. Nog driekwart jaar lang blijven de ouders voor hun jongen zorgen. Pas na 3 tot 6 jaar zijn de jongen geslachtsrijp en gaan ze zelf op zoek naar een partner. Tot die tijd blijven vliegen ze met hun ouders mee en blijven ze in de buurt. Zodra ze geslachtsrijp zijn en op zoek gaan naar een partner, vliegen ze echt uit en stichtten ze hun eigen familie.

Wat eten kraanvogels?

Kraanvogels zijn alleseters, oftewel omnivoren. Ze eten dan ook zowel dierlijk als plantaardig voedsel. Tijdens het broedseizoen en in de winterperiode verblijven de kraanvogels voor langere tijd op één plek. Ze eten dan voornamelijk dierlijk voedsel als amfibieën, wormen, rupsen en insecten. Maar zoals je inmiddels weet zijn kraanvogels echte trekvogels en leggen de lange afstanden af. Tijdens deze trektochten eten ze plantaardig voedsel. Ze landen op akkerbouwgebieden en eten daar maiskorrels, granen en zelfs aardappelen. Dit zijn resten die zijn achtergebleven op de velden of die bewust door de landbouwers zijn achtergelaten voor de kraanvogels. Verder eet de kraanvogel ook eikels en bessen. Een leuk weetje is dat de cranberry is vernoemd naar de kraanvogel. Dit komt omdat de vogel in Noord-Amerika veel cranberries eet. Foerageren, het zoeken naar voedsel, doet de kraanvogel door rustig op en neer te lopen. Ze kijken tijdens het lopen om ze heen en pikken dan insecten van de grond. Van een echte jager is dus geen sprake.

Vijand van de kraanvogel

Doordat de kraanvogel zo wijd verspreid leeft over de wereld, is de kans op uitsterven gering. Toch worden de plekken waar ze broeden alsmaar minder. De kraanvogel heeft namelijk veel rust nodig en leeft het liefst ver weg van verstoringen en rumoer. Door de aanleg van infrastructuur worden hun broedgebieden, zoals moerasgebieden steeds kleiner. Ook de akkerbouwgebieden worden kleiner waardoor ook voedsel schaarser wordt. Hoogspanningsmasten maken ook nog ieder jaar veel slachtoffers onder kraanvogels. In Zuid-Europa en Noord-Afrika, gebieden waar ze overwinteren, wordt er gejaagd op de kraanvogel.

“Een leuk weetje is dat de cranberry is vernoemd naar de kraanvogel.“

Kraanvogel vouwen

Wist je dat het ook erg populair is om een kraanvogel te vouwen? Een origami kraanvogel vouwen is niet zo moeilijk als het lijkt en erg leuk om eens te doen. Dus pak snel je knutselspullen en ga aan de slag om een kraanvogel te vouwen. Bekijk onderstaand filmpje om te zien hoe het moet.

Wil je meer natuurverhalen lezen? Bekijk dan ook onze pagina’s over onder andere de Schotse Hooglander. Of lees het mooie verhaal van de ree. Maar ook de indrukwekkende roofvogel de buizerd heeft een bijzonder verhaal te vertellen. Behalve over vogels en dieren, kun je ook meer lezen over Nederlandse natuurgebieden. Zoals bijvoorbeeld de Sahara van de Lage Landen: Kootwijkerzand.

Wolfspoot

ONTDEK DE PRACHTIGE NEDERLANDE NATUUR